صداقت و صراحت علمی و تعهد اجتماعی مرحوم استاد قانعی‌راد
ابراهیم حاجیانی . دانشیار جامعه‌شناسی
از منظر حرفه‌ای و با اتخاذ رویکردی درونی و انتقادی، در میان استادان و فعالان علوم اجتماعی معاصر کشور دو نقیصه جدی و تأمل‌برانگيز ملاحظه میشود. نخست دقت و موشکافی درباره مسائل جاری و معضلات و گرفتاری‌های عمومی جامعه و رسیدن به یافته‌ها و نتایج مشخص با پرهیز از گردگويی‌های رایج و نزدیک‌شدن به حوزه اقدام، سیاست و برنامه‌ریزی و دوم صراحت و صداقت در بیان و انتقال آشکار و روشن نتایج تحلیل‌ها و مطالعات در عرصه عمومی، اجتماع علمی و نهایتا به مراجع تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری. در واقع با این دو ویژگی است که محققان علوم اجتماعی می‌توانند مرز میان «دانشمند» و «سیاست‌مدار» را کم‌رنگ کنند و ضمن انتخاب درست مسائل و گزینش مردم‌مدارانه مشکلات واقعی اجتماعی و سیاسی (فارغ از رویکردهای هنجاری) به بررسی زمینه‌ها و نتایج آنها اهتمام بورزند و راهبردها و راه‌حل‌های واقعی، عینی و امکان‌پذیری را برای جامعه خود ارائه و پیشنهاد دهند. همین‌طور با کنارگذاشتن دیدگاه‌ها، باورها، منافع و مصالح شخصی بر بیان آنچه فهمیده‌اند، اصرار و ابرام كنند و در دفاع از تحلیل‌های خود، شفافیت و صراحت پیشه کنند و موقعیت اجتماعی آنها موجب محافظه‌کاری و
کلی‌گويی در بیان و اظهارنظر نشود. با این اوصاف، قانعی‌راد از معدود محققان آگاه و مسلط بر دانش علوم اجتماعی بود که ضمن تسلط بر حوزه‌های مختلف نظری و استفاده جدی از روش‌های علوم اجتماعی، دارای دیدگاه جامع و بین‌رشته‌ای بود و مهم‌تر از همه آنکه با اقتضائات جامعه‌شناختی و شرایط و تحولات تاریخی جامعه ایران نیز آشنايی بسیار خوبی داشت. این همه موجب می‌شد که هم مسائل موردتأکیدشان و هم دیدگاه و نظراتشان کاملا با شرایط و روزگار کنونی جامعه ایرانی نزدیک و مرتبط باشد، نه اینکه مانند پاره‌ای از اظهارنظرها از اقتضائات بومی و محلی این جامعه دور باشد. درعین‌حال ایشان به دلیل درک صحیح موانع توسعه و پیشرفت کشور و علايق عمیق ملی، در بیان تحلیل‌ها و یافته‌هاي خود جانب انصاف، مصلحت عمومی و منافع ملی را همواره رعایت می‌کرد، به‌همین‌دلیل با صراحت، صداقت، جدیت و به طور خستگی‌ناپذیر و امیدوارانه به انتشار و بیان آنچه یافته بود، می‌پرداخت. نگارنده در چندین موضع و موقعیت مختلف تجربه دفاع و حمایت جدی ایشان از برخی همکاران را که بنا بر دلایلی در پیچ و خم نظام اداری- دانشگاهی یا تصمیم‌گیری‌های سیاسی گرفتار شده بودند، از نزدیک شاهد
بوده است. آنچه از این شخصیت علمی می‌توان به ودیعه گرفت، بیان صادقانه و با‌صراحت و دورشدن از اجمال‌گويی و تعارفات روزمره بود که طبعا ناشی از روح بلند، سلامت نفس و مردم‌مداری ایشان بود.
او از جمله نمونه‌های معدود پژوهشگران علوم اجتماعی، متعهد به جامعه، فرهنگ و منافع ملی بود که واقعا دغدغه توسعه کشور را داشت و در بیان آنچه درست می‌دانست، جانب احتیاط را رعایت نمی‌کرد و البته این ناشی از اعتمادبه‌نفس علمی و حرفه‌ای ایشان بود. ورود صریح و به‌موقع قانعی‌راد در مقاطع زمانی خاص سیاسی و اعلام مواضع شخصی یا رسمی ایشان (به عنوان رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران) در برهه‌های مهم سیاسی مانند انتخابات، نشان از تعهد و پایبندی فوق‌العاده ایشان به مسائل جاری کشور و عطف توجه‌شان به نگرانی‌های عمومی بود. همین‌طور اعلام نظرات صریح و شفاف درباره پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی حساس که کمتر مورد عنایت سایر همکاران قرار می‌گرفت، نیز از ویژگی‌های این شخصیت گرامی و ارجمند بود. امید آنکه این ویژگی‌های شخصی و روحیه علمی این استاد و پژوهشگر توسط محققان جوان مورد توجه قرار گرفته و این خلقیات در کنار آثار علمی و تحقیقاتی‌شان ره‌توشه توسعه دانش اجتماعی قرار گیرد.
از منظر حرفه‌ای و با اتخاذ رویکردی درونی و انتقادی، در میان استادان و فعالان علوم اجتماعی معاصر کشور دو نقیصه جدی و تأمل‌برانگيز ملاحظه میشود. نخست دقت و موشکافی درباره مسائل جاری و معضلات و گرفتاری‌های عمومی جامعه و رسیدن به یافته‌ها و نتایج مشخص با پرهیز از گردگويی‌های رایج و نزدیک‌شدن به حوزه اقدام، سیاست و برنامه‌ریزی و دوم صراحت و صداقت در بیان و انتقال آشکار و روشن نتایج تحلیل‌ها و مطالعات در عرصه عمومی، اجتماع علمی و نهایتا به مراجع تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری. در واقع با این دو ویژگی است که محققان علوم اجتماعی می‌توانند مرز میان «دانشمند» و «سیاست‌مدار» را کم‌رنگ کنند و ضمن انتخاب درست مسائل و گزینش مردم‌مدارانه مشکلات واقعی اجتماعی و سیاسی (فارغ از رویکردهای هنجاری) به بررسی زمینه‌ها و نتایج آنها اهتمام بورزند و راهبردها و راه‌حل‌های واقعی، عینی و امکان‌پذیری را برای جامعه خود ارائه و پیشنهاد دهند. همین‌طور با کنارگذاشتن دیدگاه‌ها، باورها، منافع و مصالح شخصی بر بیان آنچه فهمیده‌اند، اصرار و ابرام كنند و در دفاع از تحلیل‌های خود، شفافیت و صراحت پیشه کنند و موقعیت اجتماعی آنها موجب محافظه‌کاری و
کلی‌گويی در بیان و اظهارنظر نشود. با این اوصاف، قانعی‌راد از معدود محققان آگاه و مسلط بر دانش علوم اجتماعی بود که ضمن تسلط بر حوزه‌های مختلف نظری و استفاده جدی از روش‌های علوم اجتماعی، دارای دیدگاه جامع و بین‌رشته‌ای بود و مهم‌تر از همه آنکه با اقتضائات جامعه‌شناختی و شرایط و تحولات تاریخی جامعه ایران نیز آشنايی بسیار خوبی داشت. این همه موجب می‌شد که هم مسائل موردتأکیدشان و هم دیدگاه و نظراتشان کاملا با شرایط و روزگار کنونی جامعه ایرانی نزدیک و مرتبط باشد، نه اینکه مانند پاره‌ای از اظهارنظرها از اقتضائات بومی و محلی این جامعه دور باشد. درعین‌حال ایشان به دلیل درک صحیح موانع توسعه و پیشرفت کشور و علايق عمیق ملی، در بیان تحلیل‌ها و یافته‌هاي خود جانب انصاف، مصلحت عمومی و منافع ملی را همواره رعایت می‌کرد، به‌همین‌دلیل با صراحت، صداقت، جدیت و به طور خستگی‌ناپذیر و امیدوارانه به انتشار و بیان آنچه یافته بود، می‌پرداخت. نگارنده در چندین موضع و موقعیت مختلف تجربه دفاع و حمایت جدی ایشان از برخی همکاران را که بنا بر دلایلی در پیچ و خم نظام اداری- دانشگاهی یا تصمیم‌گیری‌های سیاسی گرفتار شده بودند، از نزدیک شاهد
بوده است. آنچه از این شخصیت علمی می‌توان به ودیعه گرفت، بیان صادقانه و با‌صراحت و دورشدن از اجمال‌گويی و تعارفات روزمره بود که طبعا ناشی از روح بلند، سلامت نفس و مردم‌مداری ایشان بود.
او از جمله نمونه‌های معدود پژوهشگران علوم اجتماعی، متعهد به جامعه، فرهنگ و منافع ملی بود که واقعا دغدغه توسعه کشور را داشت و در بیان آنچه درست می‌دانست، جانب احتیاط را رعایت نمی‌کرد و البته این ناشی از اعتمادبه‌نفس علمی و حرفه‌ای ایشان بود. ورود صریح و به‌موقع قانعی‌راد در مقاطع زمانی خاص سیاسی و اعلام مواضع شخصی یا رسمی ایشان (به عنوان رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران) در برهه‌های مهم سیاسی مانند انتخابات، نشان از تعهد و پایبندی فوق‌العاده ایشان به مسائل جاری کشور و عطف توجه‌شان به نگرانی‌های عمومی بود. همین‌طور اعلام نظرات صریح و شفاف درباره پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی حساس که کمتر مورد عنایت سایر همکاران قرار می‌گرفت، نیز از ویژگی‌های این شخصیت گرامی و ارجمند بود. امید آنکه این ویژگی‌های شخصی و روحیه علمی این استاد و پژوهشگر توسط محققان جوان مورد توجه قرار گرفته و این خلقیات در کنار آثار علمی و تحقیقاتی‌شان ره‌توشه توسعه دانش اجتماعی قرار گیرد.