تركيه در درياي مديترانه به دنبال چيست
امید شکری . کارشناس دیپلماسی و امنیت انرژی
منابع و مسیرهای انتقال انرژی همواره یکی از دلایل مهم بروز درگیری و تنش بین کشورهای همسایه بوده است. در این بین، قدرت‌های بزرگ نیز با حضور در مناطق تولید انرژی و مسیرهای انتقال انرژی ضمن حفظ هژمونی در منطقه، مانع کنترل منابع انرژی توسط قدرت‌های رقیب می‌شوند. اولین اکتشاف منابع انرژی در دریای مدیترانه در سال ۱۹۶۹ صورت گرفت. تلاش‌ها برای اکتشاف میادین جدید گاز در دریای مدیترانه از سال ۲۰۰۹ با کشف میدان گازی تامار در اسرائیل شتاب بیشتری گرفت. از سال ۲۰۰۹ تا سال ۲۰۱۹ میزان ذخایر میادین گاز کشف‌شده در دریای مدیترانه ۲.۵ تریلیون مترمکعب برابر با حجم ذخایر اثبات‌شده گاز آذربایجان است. تا به امروز بزرگ‌ترین ذخایر گازی دریای مدیترانه در سواحل مصر کشف شده است. میدان گازی «ظهر» ازسوی شرکت «آنی» ایتالیا کشف شد. این میدان در زمینی به مساحت صد کیلومتر گسترده شده و ذخیره‌ای به میزان ۸۵۰ میلیارد مترمکعب دارد. براساس آخرین آمار شرکت آنی در ماه ژوئن میزان ذخایر قابل برداشت این میدان گازی ۶۴۰ میلیارد مترمکعب است.
دکترین «ماوی وطن»
برای درک بهتر سیاست خارجی ترکیه در دریای مدیترانه باید به دکترین «ماوی وطن» (وطن آبی) اشاره کرد. ترکیه برای استفاده از منابع انرژی دریای مدیترانه و حفظ حاکمیت خود در مرزهای دریایی و مناطق منحصر اقتصادی دکترین دریایی ماوی وطن را دنبال می‌کند. این دکترین برای اولین‌بار در سال ۲۰۰۶ میلادی ازسوی دریاسالار نیروی دریایی «جم گوردنیز» ارائه شد. او در آن زمان مسئولیت برنامه‌ریزی دریایی ترکیه را برعهده داشت. به گفته گوردنیز، تحقق این دکترین دریایی پشتوانه آنکارا برای تحکیم بیشتر استقلال ترکیه و بهبود موضع ترکیه در تعامل با جهان است. او معتقد است: «سیاست دفاعی ترکیه همیشه براساس حمایت قاطع آنکارا از ناتو و هر آنچه ناتو تصمیم می‌گرفت، بوده است؛ این یعنی ترکیه استراتژی‌های خود را نمی‌توانست توسعه دهد». اوایل ماه جاری نیروی دریایی ترکیه مانوری با عنوان ماوی وطن در دریای مدتیرانه برگزار كرد تا اراده خود را برای بهره‌گیری از حق حاکمیت خویش در مرزهای دریایی نشان دهد. وزارت دفاع ملی ترکیه با انتشار بیانیه‌ای در حساب توییتر خود نوشت: برای دفاع از حق، حقوق و منافع خود در قبال حریم دریایی (ماوی وطن) کشورمان مصمم و قادر
هستیم. میثاقمان «ماوی وطن» است.
نفوذ و سكوت كرملین
هر گونه درگیری در دریای مدیترانه، به‌ویژه بین ترکیه و یونان، در مرحله اول باعث ایجاد شکاف بیشتر بین اعضای ناتو و دو پارچگی این سازمان خواهد بود. روسیه همواره نگران گسترش مرزهای ناتو در مجاورت مرزهای خویش بوده است. در صورت تداوم ناامنی و بروز درگیری احتمالی منابع گاز این دریا به موقع استخراج نخواهد شد و به بازار مصرف نخواهد رسید. اتحادیه اروپا بازار ثانویه برای منابع گاز طبیعی دریای مدیترانه به‌شمار می‌رود، بنابراین اگر گاز این دریا به بازار اروپا نرسد، سهم روسیه در این بازار حفظ خواهد شد. حمایت اروپا از مواضع یونان باعث نزدیکی بیشتر ترکیه به روسیه خواهد بود که این امر خوشایند ناتو و به‌ویژه آمریکا نخواهد بود. با توجه به این موارد می‌توان دلیل سکوت نسبی روسیه در قبال بحران اخیر در دریای مدیترانه را فهمید. اما سیاست خارجی و منافع ملی فرانسه و ترکیه در مواردی مثل سوریه، لیبی و آفریقا با یكدیگر هم‌خوانی ندارد و برخی کارشناسان مسائل آفریقا بر این اعتقادند که فرانسه از افزایش حضور و نفوذ ترکیه در آفریقا ناخشنود است. ناوگان فرانسه حضور فعالی در منطقه دارند و پاریس در تنش اخیر بین یونان و ترکیه جانب آتن را گرفته
است و در موارد قبلی هم در اختلافات ترکیه با قبرس هم از مواضع قبرس دفاع کرده است. تنش یونان و ترکیه فرصت مناسبی را برای افزایش حضور و نفوذ فرانسه در منطقه فراهم کرده است. فرانسه درصدد افزایش فروش سلاح و جنگده‌های رافال به کشورهای منطقه از جمله یونان نیز است.
تحریم احتمالی اروپا
«جوزپ بورل» مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا جمعه گذشته در کنفرانس خبری مشترکی با وزیر خارجه آلمان، ضمن انتقاد از اقدامات یک‌جانبه‌گرایانه ترکیه در دریای مدیترانه، از وجود توافقی در اتحادیه اروپا برای وضع تحریم‌هایی علیه این کشور خبر داد و گفت که اعضای این اتحادیه زمینه را برای این تحریم‌ها آماده می‌کنند. قرار است در مورد تحریم ترکیه در جلسه ۲۴ سپتامبر سران اروپا تصمیم‌گیری شود. همچنین با توجه به ائتلاف‌های صورت‌گرفته در منطقه و حمایت قاطع اروپا از مواضع یونان در قبال ترکیه به نظر می‌رسد آنكارا با بازنگری در سیاست منطقه‌ای خود و در چارچوب منافع ملی خود نیازمند گفت‌وگو با اسرائیل و مصر و سوریه است. اگر ترکیه بتواند با یکی از این کشورها یا تمامی این کشورها مشکلات سیاسی خود را حل كند، می‌تواند با تغییر توازن قوا در منطقه در معادلات فعلی و آینده دریای مدیترانه ایفاگر نقش بیشتری باشد. در این شرایط آمریکا هم می‌تواند با داشتن روابط مناسب با هر دو کشور در نقش میانجی‌گر، فعالانه مشارکت داشته باشد. هرچند امکان توافق با مصر به‌دلیل اختلافات ایدئولوژیک آنکارا و قاهره حداقل در کوتاه‌مدت سخت به نظر می‌رسد اما ترکیه
می‌تواند شرایط را برای حل مشکلات با اسرائیل و سوریه در چارچوب منافع ملی و به‌صورت برد-برد فراهم كند.
منابع و مسیرهای انتقال انرژی همواره یکی از دلایل مهم بروز درگیری و تنش بین کشورهای همسایه بوده است. در این بین، قدرت‌های بزرگ نیز با حضور در مناطق تولید انرژی و مسیرهای انتقال انرژی ضمن حفظ هژمونی در منطقه، مانع کنترل منابع انرژی توسط قدرت‌های رقیب می‌شوند. اولین اکتشاف منابع انرژی در دریای مدیترانه در سال ۱۹۶۹ صورت گرفت. تلاش‌ها برای اکتشاف میادین جدید گاز در دریای مدیترانه از سال ۲۰۰۹ با کشف میدان گازی تامار در اسرائیل شتاب بیشتری گرفت. از سال ۲۰۰۹ تا سال ۲۰۱۹ میزان ذخایر میادین گاز کشف‌شده در دریای مدیترانه ۲.۵ تریلیون مترمکعب برابر با حجم ذخایر اثبات‌شده گاز آذربایجان است. تا به امروز بزرگ‌ترین ذخایر گازی دریای مدیترانه در سواحل مصر کشف شده است. میدان گازی «ظهر» ازسوی شرکت «آنی» ایتالیا کشف شد. این میدان در زمینی به مساحت صد کیلومتر گسترده شده و ذخیره‌ای به میزان ۸۵۰ میلیارد مترمکعب دارد. براساس آخرین آمار شرکت آنی در ماه ژوئن میزان ذخایر قابل برداشت این میدان گازی ۶۴۰ میلیارد مترمکعب است.
دکترین «ماوی وطن»
برای درک بهتر سیاست خارجی ترکیه در دریای مدیترانه باید به دکترین «ماوی وطن» (وطن آبی) اشاره کرد. ترکیه برای استفاده از منابع انرژی دریای مدیترانه و حفظ حاکمیت خود در مرزهای دریایی و مناطق منحصر اقتصادی دکترین دریایی ماوی وطن را دنبال می‌کند. این دکترین برای اولین‌بار در سال ۲۰۰۶ میلادی ازسوی دریاسالار نیروی دریایی «جم گوردنیز» ارائه شد. او در آن زمان مسئولیت برنامه‌ریزی دریایی ترکیه را برعهده داشت. به گفته گوردنیز، تحقق این دکترین دریایی پشتوانه آنکارا برای تحکیم بیشتر استقلال ترکیه و بهبود موضع ترکیه در تعامل با جهان است. او معتقد است: «سیاست دفاعی ترکیه همیشه براساس حمایت قاطع آنکارا از ناتو و هر آنچه ناتو تصمیم می‌گرفت، بوده است؛ این یعنی ترکیه استراتژی‌های خود را نمی‌توانست توسعه دهد». اوایل ماه جاری نیروی دریایی ترکیه مانوری با عنوان ماوی وطن در دریای مدتیرانه برگزار كرد تا اراده خود را برای بهره‌گیری از حق حاکمیت خویش در مرزهای دریایی نشان دهد. وزارت دفاع ملی ترکیه با انتشار بیانیه‌ای در حساب توییتر خود نوشت: برای دفاع از حق، حقوق و منافع خود در قبال حریم دریایی (ماوی وطن) کشورمان مصمم و قادر
هستیم. میثاقمان «ماوی وطن» است.
نفوذ و سكوت كرملین
هر گونه درگیری در دریای مدیترانه، به‌ویژه بین ترکیه و یونان، در مرحله اول باعث ایجاد شکاف بیشتر بین اعضای ناتو و دو پارچگی این سازمان خواهد بود. روسیه همواره نگران گسترش مرزهای ناتو در مجاورت مرزهای خویش بوده است. در صورت تداوم ناامنی و بروز درگیری احتمالی منابع گاز این دریا به موقع استخراج نخواهد شد و به بازار مصرف نخواهد رسید. اتحادیه اروپا بازار ثانویه برای منابع گاز طبیعی دریای مدیترانه به‌شمار می‌رود، بنابراین اگر گاز این دریا به بازار اروپا نرسد، سهم روسیه در این بازار حفظ خواهد شد. حمایت اروپا از مواضع یونان باعث نزدیکی بیشتر ترکیه به روسیه خواهد بود که این امر خوشایند ناتو و به‌ویژه آمریکا نخواهد بود. با توجه به این موارد می‌توان دلیل سکوت نسبی روسیه در قبال بحران اخیر در دریای مدیترانه را فهمید. اما سیاست خارجی و منافع ملی فرانسه و ترکیه در مواردی مثل سوریه، لیبی و آفریقا با یكدیگر هم‌خوانی ندارد و برخی کارشناسان مسائل آفریقا بر این اعتقادند که فرانسه از افزایش حضور و نفوذ ترکیه در آفریقا ناخشنود است. ناوگان فرانسه حضور فعالی در منطقه دارند و پاریس در تنش اخیر بین یونان و ترکیه جانب آتن را گرفته
است و در موارد قبلی هم در اختلافات ترکیه با قبرس هم از مواضع قبرس دفاع کرده است. تنش یونان و ترکیه فرصت مناسبی را برای افزایش حضور و نفوذ فرانسه در منطقه فراهم کرده است. فرانسه درصدد افزایش فروش سلاح و جنگده‌های رافال به کشورهای منطقه از جمله یونان نیز است.
تحریم احتمالی اروپا
«جوزپ بورل» مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا جمعه گذشته در کنفرانس خبری مشترکی با وزیر خارجه آلمان، ضمن انتقاد از اقدامات یک‌جانبه‌گرایانه ترکیه در دریای مدیترانه، از وجود توافقی در اتحادیه اروپا برای وضع تحریم‌هایی علیه این کشور خبر داد و گفت که اعضای این اتحادیه زمینه را برای این تحریم‌ها آماده می‌کنند. قرار است در مورد تحریم ترکیه در جلسه ۲۴ سپتامبر سران اروپا تصمیم‌گیری شود. همچنین با توجه به ائتلاف‌های صورت‌گرفته در منطقه و حمایت قاطع اروپا از مواضع یونان در قبال ترکیه به نظر می‌رسد آنكارا با بازنگری در سیاست منطقه‌ای خود و در چارچوب منافع ملی خود نیازمند گفت‌وگو با اسرائیل و مصر و سوریه است. اگر ترکیه بتواند با یکی از این کشورها یا تمامی این کشورها مشکلات سیاسی خود را حل كند، می‌تواند با تغییر توازن قوا در منطقه در معادلات فعلی و آینده دریای مدیترانه ایفاگر نقش بیشتری باشد. در این شرایط آمریکا هم می‌تواند با داشتن روابط مناسب با هر دو کشور در نقش میانجی‌گر، فعالانه مشارکت داشته باشد. هرچند امکان توافق با مصر به‌دلیل اختلافات ایدئولوژیک آنکارا و قاهره حداقل در کوتاه‌مدت سخت به نظر می‌رسد اما ترکیه
می‌تواند شرایط را برای حل مشکلات با اسرائیل و سوریه در چارچوب منافع ملی و به‌صورت برد-برد فراهم كند.