«خط فقر» را چه شده است؟

خبری در رسانه‌های داخلی (من این خبر را در خبرگزاری تابناک مطالعه کردم) منتشر شد مبنی‌بر اینکه طبق اعلام بازرس مجمع عالی نمایندگان کارگران کشور خط فقر برای خانوارهای چهار‌نفره 10 میلیون تومان شد. تیتر خبر کوتاه است، اما وقتی به این رقم نگاه می‌کنیم متوجه عمق مسئله می‌شویم؛ البته شاید متوجه شویم. اینکه این رقم با چه فرمولی محاسبه شده است، حتما بازرس محترم مستنداتی و تحلیلی دارند، ولی اینکه این رقم مورد تأیید دولتمردان هم هست یا نه، موضوع مهم دیگری است که معمولا هم قبول ندارند. حال این رقم را مقایسه کنیم با حداقل حقوق کارگران که دولت هر‌ساله براساس مکانیسمی تعیین می‌کند؛ نتیجه نشان می‌دهد که رقم خط فقر اعلام‌شده از سوی بازرس مجمع عالی نمایندگان کارگران کشور، سه برابر بیشتر است. این یعنی زندگی خیلی سخت شده است. بدون‌شک این حداقل حقوق دریافتی کفاف هزینه‌های خانواده‌ها را نخواهد داد؛ به‌ویژه اگر خانواده‌ها دانشجو و دانش‌آموز و خدای ناکرده بیمار خاص و صعب‌العلاج، فرد دارای معلولیت و... هم داشته باشند و مجبور به پرداخت اجاره‌خانه و... هم شوند که واویلاست. حال نیم‌نگاهی هم داشته باشیم به خانواده‌هایی که تحت پوشش سازمان‌های بهزیستی و کمیته امداد هستند. طبق تعرفه اعلام‌شده خانواده چهار، پنج‌نفره و بیشتر ماهانه 500 هزار تومان مستمری دریافت می‌کند. البته کمی هم کمک‌های موردی (غیرمستمر) و غیرنقدی هم می‌گیرند که همه آنها را با هم جمع و ضرب و... کنیم باز هم یک میلیون تومان نمی‌شود. اکثرشان هم مشکل مسکن و... دارند که هزینه‌های زندگی‌شان را مضاعف می‌کند. در کنار این افراد، بازنشستگان هستند که باز هم میزان مستمری اکثر آنان با این خط فقر اعلام‌شده بسیار فاصله دارد. آمار بی‌کاران را هم اضافه کنید به آن افرادی که در بالا به آنها اشاره شد. به نظر می‌رسد چیزی برای گفتن نداریم و شرمنده مردم هستیم و این خط فقر هر چقدر بالاتر می‌رود شرمندگی‌ ما هم در مقابل مردم بیشتر می‌شود. بی‌دلیل نیست که این‌گونه بار‌ها و بار‌ها شنیدیم که اگر فقر از دری وارد شود، ایمان از در دیگر خارج می‌شود (گرچه برخی معتقدند عین این عبارت وجود ندارد) یا در برخی روایات فقر را همسایه دیوار به دیوار کفر قلمداد می‌کنند که به دلیل عوارض منفی ناشی از گسترش فقر است («كاد الفقر یكون كفرا»). مطلبی را مطالعه می‌کردم که از اصول کافی نقل کرده بود که مشابه این روایت اما گویاتر است که منظور از فقر، فقر اقتصادی است. طبق برخی از نقل‌ها در آخرین خطبه‌ای که پیامبر اکرم (ص) در حالت بیماری در مدینه برای مردم خواندند، گفته شده است: «به کسانی که بعد از من می‌آیند و حکومت را به دست می‌گیرند و خلیفه می‌شوند، چند توصیه دارم». یکی از توصیه‌های پیامبر اکرم (ص) آن است که «لم یفقرهم فیکفرهم» یعنی«افرادی که بعد از من قدرت را در دست می‌گیرند بترسند از اینکه سیاست‌هایی اتخاذ کنند که مردم را فقیر کند و در نتیجه آنان به کفر کشیده شوند». به این معنا که مراقب باشید سیاست‌ها، عمل و اداره کشورتان به گونه‌ای نباشد که منجر به فقر مردم شود. به دنبال آن می‌فرمایند که اگر شما به دلیل سیاست و اداره نادرست خود، فقر اقتصادی را در جامعه‌ به وجود آورید، مردم را به کفر می‌کشانید. در اینجا کاملا مشخص است که فقر حتما به معنای فقر معنوی و احساس خلأ شخصیتی نیست بلکه به‌ طور روشن پیامبر اکرم (ص) از فقر اقتصادی می‌گوید. همین تأکیدات را در نهج‌البلاغه هم داریم. یک نمونه آن عهدنامه مالک‌ اشتر (نامه 53) است. «خدا را، خدا را، در باب طبقه فُرودین: کسانی که بیچارگان‌اند از مساکین و نیازمندان و بینوایان و زمین‌گیران. در این طبقه، مردمی هستند سائل و مردمی هستند که در عین نیاز روی سؤال ندارند. خداوند حقی برای ایشان مقرر داشته و از تو خواسته است که آن را رعایت کنی، پس، در نگه‌داشت آن بکوش. برای اینان در بیت‌المال خود حقی مقرر دار و نیز بخشی از غلات اراضی خالصه اسلام را، در هر شهری، به آنان اختصاص ده. زیرا برای دورترین‌شان همان حقی است که نزدیک‌ترین‌شان از آن برخوردارند. و از تو خواسته‌اند که حق همه را، اعم از دور و نزدیک، نیکو رعایت کنی. سرمستی و غرور، تو را از ایشان غافل نسازد، زیرا این بهانه که کارهای خرد را به سبب پرداختن به کارهای مهم و بزرگ از دست هشتن، هرگز پذیرفته نخواهد شد». همه این موارد نشان می‌دهد که باید از فقر اقتصادی ترسید؛ چراکه فقر می‌تواند زمینه‌های انحراف را بیش‌از‌پیش فراهم کند. گرچه ممکن است این سؤال را مطرح کنید اختلاسگرانی که این روز‌ها بیش از همیشه نام‌شان در رسانه‌ها منتشر می‌شود نه تنها فقیر نیستند؛ بلکه بسیار هم متمول‌اند، پاسخ من این خواهد بود که در میان ثروتمندان هم انحرافات را داریم و ثروت به‌تنهایی مانع فساد نیست. مراقب باشیم تا فشارهای اقتصادی مردم را از حیات نیندازد. حال که کرونا هم در دنیا از‌جمله ایران عزیز بر این فشار‌ها دامن زده است، مراقبت بیشتری کنیم و هوای نیازمندان، مردم، کارگران و بیماران، سالمندان، بازنشستگان و... را بیش‌از‌پیش داشته باشیم و کمی هم واقع‌بین باشیم؛ واقعا فقر وجود دارد.

خبری در رسانه‌های داخلی (من این خبر را در خبرگزاری تابناک مطالعه کردم) منتشر شد مبنی‌بر اینکه طبق اعلام بازرس مجمع عالی نمایندگان کارگران کشور خط فقر برای خانوارهای چهار‌نفره 10 میلیون تومان شد. تیتر خبر کوتاه است، اما وقتی به این رقم نگاه می‌کنیم متوجه عمق مسئله می‌شویم؛ البته شاید متوجه شویم. اینکه این رقم با چه فرمولی محاسبه شده است، حتما بازرس محترم مستنداتی و تحلیلی دارند، ولی اینکه این رقم مورد تأیید دولتمردان هم هست یا نه، موضوع مهم دیگری است که معمولا هم قبول ندارند. حال این رقم را مقایسه کنیم با حداقل حقوق کارگران که دولت هر‌ساله براساس مکانیسمی تعیین می‌کند؛ نتیجه نشان می‌دهد که رقم خط فقر اعلام‌شده از سوی بازرس مجمع عالی نمایندگان کارگران کشور، سه برابر بیشتر است. این یعنی زندگی خیلی سخت شده است. بدون‌شک این حداقل حقوق دریافتی کفاف هزینه‌های خانواده‌ها را نخواهد داد؛ به‌ویژه اگر خانواده‌ها دانشجو و دانش‌آموز و خدای ناکرده بیمار خاص و صعب‌العلاج، فرد دارای معلولیت و... هم داشته باشند و مجبور به پرداخت اجاره‌خانه و... هم شوند که واویلاست. حال نیم‌نگاهی هم داشته باشیم به خانواده‌هایی که تحت پوشش سازمان‌های بهزیستی و کمیته امداد هستند. طبق تعرفه اعلام‌شده خانواده چهار، پنج‌نفره و بیشتر ماهانه 500 هزار تومان مستمری دریافت می‌کند. البته کمی هم کمک‌های موردی (غیرمستمر) و غیرنقدی هم می‌گیرند که همه آنها را با هم جمع و ضرب و... کنیم باز هم یک میلیون تومان نمی‌شود. اکثرشان هم مشکل مسکن و... دارند که هزینه‌های زندگی‌شان را مضاعف می‌کند. در کنار این افراد، بازنشستگان هستند که باز هم میزان مستمری اکثر آنان با این خط فقر اعلام‌شده بسیار فاصله دارد. آمار بی‌کاران را هم اضافه کنید به آن افرادی که در بالا به آنها اشاره شد. به نظر می‌رسد چیزی برای گفتن نداریم و شرمنده مردم هستیم و این خط فقر هر چقدر بالاتر می‌رود شرمندگی‌ ما هم در مقابل مردم بیشتر می‌شود. بی‌دلیل نیست که این‌گونه بار‌ها و بار‌ها شنیدیم که اگر فقر از دری وارد شود، ایمان از در دیگر خارج می‌شود (گرچه برخی معتقدند عین این عبارت وجود ندارد) یا در برخی روایات فقر را همسایه دیوار به دیوار کفر قلمداد می‌کنند که به دلیل عوارض منفی ناشی از گسترش فقر است («كاد الفقر یكون كفرا»). مطلبی را مطالعه می‌کردم که از اصول کافی نقل کرده بود که مشابه این روایت اما گویاتر است که منظور از فقر، فقر اقتصادی است. طبق برخی از نقل‌ها در آخرین خطبه‌ای که پیامبر اکرم (ص) در حالت بیماری در مدینه برای مردم خواندند، گفته شده است: «به کسانی که بعد از من می‌آیند و حکومت را به دست می‌گیرند و خلیفه می‌شوند، چند توصیه دارم». یکی از توصیه‌های پیامبر اکرم (ص) آن است که «لم یفقرهم فیکفرهم» یعنی«افرادی که بعد از من قدرت را در دست می‌گیرند بترسند از اینکه سیاست‌هایی اتخاذ کنند که مردم را فقیر کند و در نتیجه آنان به کفر کشیده شوند». به این معنا که مراقب باشید سیاست‌ها، عمل و اداره کشورتان به گونه‌ای نباشد که منجر به فقر مردم شود. به دنبال آن می‌فرمایند که اگر شما به دلیل سیاست و اداره نادرست خود، فقر اقتصادی را در جامعه‌ به وجود آورید، مردم را به کفر می‌کشانید. در اینجا کاملا مشخص است که فقر حتما به معنای فقر معنوی و احساس خلأ شخصیتی نیست بلکه به‌ طور روشن پیامبر اکرم (ص) از فقر اقتصادی می‌گوید. همین تأکیدات را در نهج‌البلاغه هم داریم. یک نمونه آن عهدنامه مالک‌ اشتر (نامه 53) است. «خدا را، خدا را، در باب طبقه فُرودین: کسانی که بیچارگان‌اند از مساکین و نیازمندان و بینوایان و زمین‌گیران. در این طبقه، مردمی هستند سائل و مردمی هستند که در عین نیاز روی سؤال ندارند. خداوند حقی برای ایشان مقرر داشته و از تو خواسته است که آن را رعایت کنی، پس، در نگه‌داشت آن بکوش. برای اینان در بیت‌المال خود حقی مقرر دار و نیز بخشی از غلات اراضی خالصه اسلام را، در هر شهری، به آنان اختصاص ده. زیرا برای دورترین‌شان همان حقی است که نزدیک‌ترین‌شان از آن برخوردارند. و از تو خواسته‌اند که حق همه را، اعم از دور و نزدیک، نیکو رعایت کنی. سرمستی و غرور، تو را از ایشان غافل نسازد، زیرا این بهانه که کارهای خرد را به سبب پرداختن به کارهای مهم و بزرگ از دست هشتن، هرگز پذیرفته نخواهد شد». همه این موارد نشان می‌دهد که باید از فقر اقتصادی ترسید؛ چراکه فقر می‌تواند زمینه‌های انحراف را بیش‌از‌پیش فراهم کند. گرچه ممکن است این سؤال را مطرح کنید اختلاسگرانی که این روز‌ها بیش از همیشه نام‌شان در رسانه‌ها منتشر می‌شود نه تنها فقیر نیستند؛ بلکه بسیار هم متمول‌اند، پاسخ من این خواهد بود که در میان ثروتمندان هم انحرافات را داریم و ثروت به‌تنهایی مانع فساد نیست. مراقب باشیم تا فشارهای اقتصادی مردم را از حیات نیندازد. حال که کرونا هم در دنیا از‌جمله ایران عزیز بر این فشار‌ها دامن زده است، مراقبت بیشتری کنیم و هوای نیازمندان، مردم، کارگران و بیماران، سالمندان، بازنشستگان و... را بیش‌از‌پیش داشته باشیم و کمی هم واقع‌بین باشیم؛ واقعا فقر وجود دارد.