راهکارهای مقابله با آسیب‌های فضای مجازی در کودکان
مهسا جندقی . روان‌شناس
شرایط ویژه دوران کرونا، باعث شده که روابط اجتماعی و تفریحات کاهش پیدا کنند و تعطیلی (یا کاهش ساعات) مدارس و آموزش‌های مجازی دروس نیز مزید بر علت شده تا کودکان و نوجوانان بیش از پیش اوقات خود را در فضای مجازی بگذرانند. این در حالی است که برخورد کودک با هر گونه محتوای نامتناسب با سن او، می‌تواند آسیب‌های جدی به سلامت روانی و رشد طبیعی او وارد کند. آسیب‌هایی از قبیل بلوغ زودرس، شکل‌گیری نگرش‌های غلط جنسی، ایجاد ترس از مسائل جنسی، اضطراب، انزوای اجتماعی، افسردگی، سرخوردگی و... . پیشگیری، بهترین راه مقابله با آسیب‌های فضای مجازی است! اما چطور؟
1-ارتباط سالم و مؤثر والدین با کودک، کلید پیشگیری از انواع آسیب‌هاست!
اگر شما در ارتباط با فرزندتان «پذیرش بی‌قیدوشرط» داشته باشید یا در واقع «او را به خاطر آنچه هست دوست بدارید، نه به خاطر آنچه انجام می‌دهد یا انجام نمی‌دهد» نصف مسیر را در ایجاد ارتباط سالم و مؤثر با او طی کرده‌اید. پذیرش بی‌قیدوشرط به این معنا نیست که کودک هر کاری خواست انجام دهد و ما هیچ واکنشی نشان ندهیم. بلکه به این معناست که کودک امکان و اجازه خطاکردن و جبران آن را داشته باشد و از سوی والدین قضاوت یا طرد یا سرزنش نشود. در واقع پذیرش بی‌قیدوشرط یعنی رفتار کودک از خود کودک جداست و انجام یک رفتار بد، او را تبدیل به یک کودک بد نمی‌کند. اگر در ارتباط بین والد و فرزند، این پذیرش وجود داشته باشد، کودک در صورتی که با هرگونه محتوای نامناسب مواجه شود آن را با والدین در میان می‌گذارد و راهنمایی درست را از آنان دریافت می‌کند.
2- رفتار والدین، مهم‌ترین الگو برای کودک است!
اگر می‌خواهید فرزند شما به صورت هدفمند از فضای مجازی استفاده کند، خود شما نیز باید همین‌گونه رفتار کنید. متأسفانه در سال‌های اخیر استفاده مفرط بزرگسالان از فضای مجازی و کاهش فعالیت‌های جمعی خانوادگی باعث شده که کودکان نیز از آنها الگوبرداری کنند. با این تفاوت که کودک هنوز برای مواجهه با آنچه ممکن است در فضای مجازی در انتظارش باشد آمادگی لازم را ندارد.
3-با مجهزکردن کودک به «مهارت‌های زندگی» آموزش‌های «خودمراقبتی» می‌توانید جلوی بسیاری از آسیب‌ها را بگیرید.
قبل از هر گونه مواجهه کودک با محتواهای نامتناسب با سن او، درباره خطرات و آسیب‌های فضای مجازی با او گفت‌وگو کنید. به او «حریم خصوصی» را آموزش دهید و یادآور شوید که هرگز نباید عکس و اطلاعاتی از خود یا اعضای خانواده در اختیار افراد غریبه‌ای قرار دهد که ممکن است در فضای مجازی از او درخواست کنند. همچنین اگر فرزند ما مجهز به مهارت‌هایی از قبیل تصمیم‌گیری، حل مسئله و مهارت «نه‌گفتن» باشد، در مقابل بسیاری از خطرات فضای مجازی ایمن خواهد بود.
4- دانش خود را درباره فضای مجازی به‌روز کنید!
«سواد رسانه‌ای» والدین می‌تواند عامل مهمی در پیشگیری از آسیب‌های فضای مجازی برای کودکان باشد. پس برای محافظت از کودک خود، بهتر است که دانش خود را درباره فضای مجازی ارتقا دهید تا بتوانید در استفاده فرزند خود از فضای مجازی، همراه او باشید و خطرات احتمالی را به‌موقع تشخیص دهید.
5- قوانین مشخص و واضحی برای استفاده از فضای مجازی وضع کنید.
در مورد میزان و نحوه استفاده از فضای مجازی باید با کودک به توافق برسید، قانون وضع کنید و در اجرای قانون قاطع باشید. در هنگام مشخص‌کردن قوانین، حتما با کودک در مورد پیامدهای منفی در صورت تخلف از قوانین گفت‌وگو کنید. اگر کودک از قوانین سرپیچی کرد، بدون هرگونه خشونت او را با پیامد منطقی رفتارش مواجه کنید. توجه داشته باشید که این پیامدهای منفی، نباید شامل محروم‌کردن کودک از نیازهای اساسی او باشد (مثلا نباید بگویید که اجازه نداری ناهار بخوری!).
6-بر استفاده کودک و نوجوان از فضای مجازی نظارت داشته باشید.
شما می‌توانید به کمک نرم‌افزارهای «کنترل والدین» بر استفاده فرزند خود از فضای مجازی نظارت داشته باشید. این نرم‌افزارها می‌توانند محدودیت‌هایی در مدت استفاده کودک از فضای مجازی ایجاد کنند و جلوی دسترسی کودک به بسیاری از محتواهای نامتناسب با سن او را بگیرند. همچنین به شما این امکان را می‌دهند که در جریان فعالیت دقیق کودک خود در فضای مجازی قرار بگیرید.
ضمنا قبل از آنکه این نوع نظارت بر فعالیت‌های فرزند را آغاز کنید، خود او را در جریان بگذارید و توضیح دهید که این کار برای مراقبت از او انجام می‌شود. صداقت شما در این مورد بسیار مؤثر خواهد بود.
شرایط ویژه دوران کرونا، باعث شده که روابط اجتماعی و تفریحات کاهش پیدا کنند و تعطیلی (یا کاهش ساعات) مدارس و آموزش‌های مجازی دروس نیز مزید بر علت شده تا کودکان و نوجوانان بیش از پیش اوقات خود را در فضای مجازی بگذرانند. این در حالی است که برخورد کودک با هر گونه محتوای نامتناسب با سن او، می‌تواند آسیب‌های جدی به سلامت روانی و رشد طبیعی او وارد کند. آسیب‌هایی از قبیل بلوغ زودرس، شکل‌گیری نگرش‌های غلط جنسی، ایجاد ترس از مسائل جنسی، اضطراب، انزوای اجتماعی، افسردگی، سرخوردگی و... . پیشگیری، بهترین راه مقابله با آسیب‌های فضای مجازی است! اما چطور؟
1-ارتباط سالم و مؤثر والدین با کودک، کلید پیشگیری از انواع آسیب‌هاست!
اگر شما در ارتباط با فرزندتان «پذیرش بی‌قیدوشرط» داشته باشید یا در واقع «او را به خاطر آنچه هست دوست بدارید، نه به خاطر آنچه انجام می‌دهد یا انجام نمی‌دهد» نصف مسیر را در ایجاد ارتباط سالم و مؤثر با او طی کرده‌اید. پذیرش بی‌قیدوشرط به این معنا نیست که کودک هر کاری خواست انجام دهد و ما هیچ واکنشی نشان ندهیم. بلکه به این معناست که کودک امکان و اجازه خطاکردن و جبران آن را داشته باشد و از سوی والدین قضاوت یا طرد یا سرزنش نشود. در واقع پذیرش بی‌قیدوشرط یعنی رفتار کودک از خود کودک جداست و انجام یک رفتار بد، او را تبدیل به یک کودک بد نمی‌کند. اگر در ارتباط بین والد و فرزند، این پذیرش وجود داشته باشد، کودک در صورتی که با هرگونه محتوای نامناسب مواجه شود آن را با والدین در میان می‌گذارد و راهنمایی درست را از آنان دریافت می‌کند.
2- رفتار والدین، مهم‌ترین الگو برای کودک است!
اگر می‌خواهید فرزند شما به صورت هدفمند از فضای مجازی استفاده کند، خود شما نیز باید همین‌گونه رفتار کنید. متأسفانه در سال‌های اخیر استفاده مفرط بزرگسالان از فضای مجازی و کاهش فعالیت‌های جمعی خانوادگی باعث شده که کودکان نیز از آنها الگوبرداری کنند. با این تفاوت که کودک هنوز برای مواجهه با آنچه ممکن است در فضای مجازی در انتظارش باشد آمادگی لازم را ندارد.
3-با مجهزکردن کودک به «مهارت‌های زندگی» آموزش‌های «خودمراقبتی» می‌توانید جلوی بسیاری از آسیب‌ها را بگیرید.
قبل از هر گونه مواجهه کودک با محتواهای نامتناسب با سن او، درباره خطرات و آسیب‌های فضای مجازی با او گفت‌وگو کنید. به او «حریم خصوصی» را آموزش دهید و یادآور شوید که هرگز نباید عکس و اطلاعاتی از خود یا اعضای خانواده در اختیار افراد غریبه‌ای قرار دهد که ممکن است در فضای مجازی از او درخواست کنند. همچنین اگر فرزند ما مجهز به مهارت‌هایی از قبیل تصمیم‌گیری، حل مسئله و مهارت «نه‌گفتن» باشد، در مقابل بسیاری از خطرات فضای مجازی ایمن خواهد بود.
4- دانش خود را درباره فضای مجازی به‌روز کنید!
«سواد رسانه‌ای» والدین می‌تواند عامل مهمی در پیشگیری از آسیب‌های فضای مجازی برای کودکان باشد. پس برای محافظت از کودک خود، بهتر است که دانش خود را درباره فضای مجازی ارتقا دهید تا بتوانید در استفاده فرزند خود از فضای مجازی، همراه او باشید و خطرات احتمالی را به‌موقع تشخیص دهید.
5- قوانین مشخص و واضحی برای استفاده از فضای مجازی وضع کنید.
در مورد میزان و نحوه استفاده از فضای مجازی باید با کودک به توافق برسید، قانون وضع کنید و در اجرای قانون قاطع باشید. در هنگام مشخص‌کردن قوانین، حتما با کودک در مورد پیامدهای منفی در صورت تخلف از قوانین گفت‌وگو کنید. اگر کودک از قوانین سرپیچی کرد، بدون هرگونه خشونت او را با پیامد منطقی رفتارش مواجه کنید. توجه داشته باشید که این پیامدهای منفی، نباید شامل محروم‌کردن کودک از نیازهای اساسی او باشد (مثلا نباید بگویید که اجازه نداری ناهار بخوری!).
6-بر استفاده کودک و نوجوان از فضای مجازی نظارت داشته باشید.
شما می‌توانید به کمک نرم‌افزارهای «کنترل والدین» بر استفاده فرزند خود از فضای مجازی نظارت داشته باشید. این نرم‌افزارها می‌توانند محدودیت‌هایی در مدت استفاده کودک از فضای مجازی ایجاد کنند و جلوی دسترسی کودک به بسیاری از محتواهای نامتناسب با سن او را بگیرند. همچنین به شما این امکان را می‌دهند که در جریان فعالیت دقیق کودک خود در فضای مجازی قرار بگیرید.
ضمنا قبل از آنکه این نوع نظارت بر فعالیت‌های فرزند را آغاز کنید، خود او را در جریان بگذارید و توضیح دهید که این کار برای مراقبت از او انجام می‌شود. صداقت شما در این مورد بسیار مؤثر خواهد بود.