زندان یا مجازات‌های اجتماعی؟
سرهنگ علی صباحی . رئیس اداره اطلاع‌رسانی پلیس تهران بزرگ
برابر قانون مجازات اسلامی، تمامی جرائم مشخص شده و در قانون آمده است و با تعریف واضح از مفهوم جرم می‌گوید: هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده، جرم است.
جرائمی که در قانون ذکر شده، شامل کلاهبرداری، سرقت، ضرب‌و‌جرح، تهدید، صدور چک بلامحل، غصب عناوین، تخریب اموال و... است. این جرائم در قانون احصا و شمارش شده است و اگر کسی مرتکب این اعمال شود، برابر قانون مجرم شناخته می‌شود و قانون‌گذار برای آن مجازات‌هایی متناسب در نظر گرفته که در‌حال‌حاضر زندان شاید یکی از رایج‌ترین مجازات‌هایی است که در کشور ما برای مجرمان و محکومان اعمال و اجرا می‌شود. در حقیقت باید آزادی برخی افراد (مجرمان) را محدود و محصور کرد تا این افراد آزادی دیگر افراد جامعه را مختل نکنند؛ ولی نباید فراموش کرد که هستند کسانی که به‌دلیل موضوعاتی همچون مهریه، بدهی مالی، تصادفات غیرعمد و... در زندان به سر می‌برند که این موضوع نه‌تنها نمی‌تواند موجب متنبه‌شدن این افراد شود، بلکه تجربه زندان و خوردن مهر زندان در رزومه یک فرد می‌تواند تأثیر نامطلوبی در سرنوشت و مناسبات اجتماعی و آینده آن فرد داشته باشد.
زندان محیطی برای محدود‌کردن و محبوس‌کردن مجرمان و متخلفان با هدف متنبه‌کردن آنهاست. اگر این‌گونه باشد و این موضوع موجب بیداری آنها و برگشتن از اشتباهات گذشته شود، می‌توان اذعان کرد راهکاری مناسب برای برگرداندن مجرمان به آغوش خانواده و جامعه خود است.
باید دید آیا زندان می‌تواند محل مناسبی برای تنبیه همه نوع مجرم و در همه سطوح مختلف جرم باشد یا اینکه لازم است در این زمینه تفکیک لازم انجام شود و تلاش کرد تا برخی مجرمان ایام محکومیت خود را به نوعی دیگر بگذرانند و در واقع به نوعی، در این زمینه استفاده از مجازات‌های جایگزین می‌تواند تأثیر‌گذار باشد؛ چرا‌که زندان با وجود همه تلاش‌های صورت‌گرفته، چندان محل مناسبی نبوده و در واقع شریط لازم برای به‌قهقرا‌رفتن در این مکان وجود دارد. کما‌اینکه هستند کسانی که با وجود بارها محکومیت، باز هم پس از رها‌شدن مرتکب جرائم بعدی شده و دوباره به زندان برگشت داده شده‌اند که همین موضوع می‌تواند نشان‌دهنده تأثیرگذار‌نبودن این نوع تنبیه باشد.
استفاده از مجازات‌های جایگزین می‌تواند تأثیرات بسیاری را در‌پی داشته باشد. ضمن اینکه این‌گونه موارد می‌تواند موجب ندامت و پشیمانی محکومان شده و مانع از به‌قهقرا‌رفتن آنها نیز بشود. برای مثال می‌توان نظافت یک محله را به‌عنوان مجازات تعیین کرد.
می‌توان با توجه به نوع جرم و تخلف صورت‌گرفته، مجازات‌های جایگزین متناسب در نظر گرفت. انجام کارهایی مثل رفت‌و‌روب جداول و معابر شهری، هرس درختان، نگهبان شب محله‌ها و معابر و... برای مدت زمانی مشخص که این موضوع علاوه‌بر جنبه تنبهی و بازدارنده‌ای که خواهد داشت، قطعا در ساخت شخصیت و تغییر تفکر فرد نسبت‌به جرم مؤثر خواهد بود. این مسئله می‌تواند تا حد زیادی مانع از افزایش تعداد زندانیان شده و از سوی دیگر محکومان جرائم غیرعمد می‌توانند در مجازات‌های جایگزین، مفید فایده قرار بگیرند و علاوه بر انجام خدمات تعیین‌شده از نظارت، کنترل و حمایت‌های معنوی خانواده و بستگان خود نیز بهره‌مند شوند. به نظر می‌رسد تحمل دوران حبس در زندان در مواردی می‌تواند موجب شود فرد زندانی با مجرمان دیگر آشنا و از تجربه‌های آنها بهره‌مند شده و در نهایت کار‌کشته‌تر و حرفه‌ای‌تر از قبل جرائم بزرگ‌تری را مرتکب شود. امروزه با بهره‌مندی از فناوری‌های نوین می‌توان با راهبرد زندان‌زدایی با بهره‌گیری از دستبند یا پابندهای الکترونیکی، به‌راحتی تردد مجرمان را رصد کرد و در نهایت با چنین راهکارهایی زندان را آخرین راهکار تنبیهی برای مجرمان در نظر گرفت؛
چرا‌که بدون شک، صرف محصور‌کردن نمی‌تواند موجبات تنبیه مجرمان را فراهم کند، بلکه لازم است با استفاده از شیوه‌های نوین تلاش کنیم تنبیهات اعمال‌شده اثرگذار باشند؛ هر‌چند باید با مجرمان جانی و کسانی که امنیت و آرامش مردم را خدشه‌دار می‌کنند، با شدت و حدت برخورد شود.
برابر قانون مجازات اسلامی، تمامی جرائم مشخص شده و در قانون آمده است و با تعریف واضح از مفهوم جرم می‌گوید: هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده، جرم است.
جرائمی که در قانون ذکر شده، شامل کلاهبرداری، سرقت، ضرب‌و‌جرح، تهدید، صدور چک بلامحل، غصب عناوین، تخریب اموال و... است. این جرائم در قانون احصا و شمارش شده است و اگر کسی مرتکب این اعمال شود، برابر قانون مجرم شناخته می‌شود و قانون‌گذار برای آن مجازات‌هایی متناسب در نظر گرفته که در‌حال‌حاضر زندان شاید یکی از رایج‌ترین مجازات‌هایی است که در کشور ما برای مجرمان و محکومان اعمال و اجرا می‌شود. در حقیقت باید آزادی برخی افراد (مجرمان) را محدود و محصور کرد تا این افراد آزادی دیگر افراد جامعه را مختل نکنند؛ ولی نباید فراموش کرد که هستند کسانی که به‌دلیل موضوعاتی همچون مهریه، بدهی مالی، تصادفات غیرعمد و... در زندان به سر می‌برند که این موضوع نه‌تنها نمی‌تواند موجب متنبه‌شدن این افراد شود، بلکه تجربه زندان و خوردن مهر زندان در رزومه یک فرد می‌تواند تأثیر نامطلوبی در سرنوشت و مناسبات اجتماعی و آینده آن فرد داشته باشد.
زندان محیطی برای محدود‌کردن و محبوس‌کردن مجرمان و متخلفان با هدف متنبه‌کردن آنهاست. اگر این‌گونه باشد و این موضوع موجب بیداری آنها و برگشتن از اشتباهات گذشته شود، می‌توان اذعان کرد راهکاری مناسب برای برگرداندن مجرمان به آغوش خانواده و جامعه خود است.
باید دید آیا زندان می‌تواند محل مناسبی برای تنبیه همه نوع مجرم و در همه سطوح مختلف جرم باشد یا اینکه لازم است در این زمینه تفکیک لازم انجام شود و تلاش کرد تا برخی مجرمان ایام محکومیت خود را به نوعی دیگر بگذرانند و در واقع به نوعی، در این زمینه استفاده از مجازات‌های جایگزین می‌تواند تأثیر‌گذار باشد؛ چرا‌که زندان با وجود همه تلاش‌های صورت‌گرفته، چندان محل مناسبی نبوده و در واقع شریط لازم برای به‌قهقرا‌رفتن در این مکان وجود دارد. کما‌اینکه هستند کسانی که با وجود بارها محکومیت، باز هم پس از رها‌شدن مرتکب جرائم بعدی شده و دوباره به زندان برگشت داده شده‌اند که همین موضوع می‌تواند نشان‌دهنده تأثیرگذار‌نبودن این نوع تنبیه باشد.
استفاده از مجازات‌های جایگزین می‌تواند تأثیرات بسیاری را در‌پی داشته باشد. ضمن اینکه این‌گونه موارد می‌تواند موجب ندامت و پشیمانی محکومان شده و مانع از به‌قهقرا‌رفتن آنها نیز بشود. برای مثال می‌توان نظافت یک محله را به‌عنوان مجازات تعیین کرد.
می‌توان با توجه به نوع جرم و تخلف صورت‌گرفته، مجازات‌های جایگزین متناسب در نظر گرفت. انجام کارهایی مثل رفت‌و‌روب جداول و معابر شهری، هرس درختان، نگهبان شب محله‌ها و معابر و... برای مدت زمانی مشخص که این موضوع علاوه‌بر جنبه تنبهی و بازدارنده‌ای که خواهد داشت، قطعا در ساخت شخصیت و تغییر تفکر فرد نسبت‌به جرم مؤثر خواهد بود. این مسئله می‌تواند تا حد زیادی مانع از افزایش تعداد زندانیان شده و از سوی دیگر محکومان جرائم غیرعمد می‌توانند در مجازات‌های جایگزین، مفید فایده قرار بگیرند و علاوه بر انجام خدمات تعیین‌شده از نظارت، کنترل و حمایت‌های معنوی خانواده و بستگان خود نیز بهره‌مند شوند. به نظر می‌رسد تحمل دوران حبس در زندان در مواردی می‌تواند موجب شود فرد زندانی با مجرمان دیگر آشنا و از تجربه‌های آنها بهره‌مند شده و در نهایت کار‌کشته‌تر و حرفه‌ای‌تر از قبل جرائم بزرگ‌تری را مرتکب شود. امروزه با بهره‌مندی از فناوری‌های نوین می‌توان با راهبرد زندان‌زدایی با بهره‌گیری از دستبند یا پابندهای الکترونیکی، به‌راحتی تردد مجرمان را رصد کرد و در نهایت با چنین راهکارهایی زندان را آخرین راهکار تنبیهی برای مجرمان در نظر گرفت؛
چرا‌که بدون شک، صرف محصور‌کردن نمی‌تواند موجبات تنبیه مجرمان را فراهم کند، بلکه لازم است با استفاده از شیوه‌های نوین تلاش کنیم تنبیهات اعمال‌شده اثرگذار باشند؛ هر‌چند باید با مجرمان جانی و کسانی که امنیت و آرامش مردم را خدشه‌دار می‌کنند، با شدت و حدت برخورد شود.