ابرهای تیره از آسمان خاکستری برجام کنار نمی‌رود
امیر پسنده‌پور- دانش‌آموخته روابط دیپلماتیک
اظهارات آنتونی بلینکن، گزینه پیشنهادی جو بایدن برای هدایت وزارت امور خارجه به تردیدها درباره بازگشت فوری ایالات متحده به برجام پایان داد. او در اظهاراتی به صراحت رسیدن به چنین مقصدی را مسیری طولانی دانسته است. همچنین ایوریل هینز، گزینه مدیریت اطلاعات ملی بایدن صراحتا اعلام کرده است دولت جدید آمریکا برای بازگشت به توافق هسته‌ای زیر فشار نیست. این دو اظهار‌نظر از سوی مهم‌ترین اعضای کابینه بایدن را می‌توان پایانی بر خوش‌بینی بسیاری از فعالان سیاسی در داخل تلقی کرد؛ چراکه با توجه به تغییر اساسی در موقعیت منطقه و همچنین شرایط جدید ایالات متحده، عملا خواست‌های دولت بایدن متناسب با شرایط روز پیش برود که شاید کمترین شباهتی به فضای مذاکراتی دوره اوباما نداشته باشد. از طرفی آن زمان، مذاکرات هسته‌ای منتج به برجام دستور کار دولتی تازه‌نفس بود که اتفاقا با هدف به‌سرانجام‌رساندن همین مأموریت بر سر کار آمده بود اما این روزها این دولت واپسین روزهای عمر خود را می‌گذراند. به‌طور‌کلی تمامی متغیرهای وابسته و مستقل دچار تغییر و دگرگونی شده‌اند و عملا باید با این واقعیت کنار آمد که ایالات متحده به دنبال یک توافق جدید با محدودیت‌های بیشتر خواهد بود، از آن جمله نظارت همراه با محدودیت بر عملکرد تسلیحاتی موشکی و همچنین محدودیت‌های جدی منطقه‌ای مانند عدم حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی مانند حزب‌الله، حشدالشعبی و حوثی است. از آنجا که کف مطالبات آمریکا سقف امتیازات محال جمهوری اسلامی است، باید خود را برای یک پارادایم فرسایشی انتظار- امید آماده کنیم که هرچه جلوتر می‌رویم، امیدها نیز کم‌رنگ‌تر خواهد شد. مناسب‌تر است برای رهایی از این قاعده سراب‌گونه، خود را با رفتاری محاسبه‌گرانه برای دوره‌ای جدید آماده کنیم. آنچه مسلم است، با توجه به ماهیت دولت بایدن به‌عنوان یک دولت نهادگرا با دستور کار بازگشت به معاهدات و سازمان‌های بین‌المللی مانند معاهده پاریس، سازمان بهداشت جهانی و هم‌گرایی بیشتر با اتحادیه اروپا در صورت عدم پیشرفت مذاکرات برای رسیدن به یک توافق جامع مشترک درازمدت، قطعا خطر اجماع‌سازی با توجه به برخی پیشروی‌ها در تعهدات جمهوری اسلامی در حوزه هسته‌ای، به‌مراتب می‌تواند شرایط سخت‌تری از دوران تاریک ترامپ برای ما رقم بزند. شاید یکی دیگر از خطرات بالقوه تهدیدکننده برجام تقارن انتخابات ریاست‌جمهوری ایران و شروع به کار دولت بایدن باشد؛ چراکه عملا از فروردین‌ماه- مفروض به شروع جریان مذاکرات- با توقف تا زمان تعیین تکلیف دولت در ایران روبه‌رو خواهد شد. درست مانند زمان آغاز مذاکرات در سال 91 که با تغییر دولت در ایران هم‌زمان و برای همین متوقف شد؛ بنابراین به نظر می‌رسد با توجه به اظهارات مقامات آمریکایی و برخی اقدامات داخلی مانند مصوبه اخیر مجلس، گره کور توافق هسته‌ای را بیش‌از‌پیش محکم می‌کند و آینده این توافق را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد. گره کوری که طرف دیگر قرار‌داد برجام هم به شکل دیگری با آن روبه‌روست. عربستان و اسرائیل به احتمال قریب‌به‌یقین سنگ‌های محکمی جلوی پای بایدن خواهند انداخت. همین حالا اسرائیل به دولت جدید آمریکا در زمینه برجام هشدار داده و تلویحا تهدید کرده که ممکن است رابطه دو کشور دچار تنش‌هایی شود. تا جایی که به گزارش روزنامه تایمز اسرائیل، شبکه ۱۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی به نقل از یک مقام بلند‌پایه اسرائیلی گزارش داده که بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای منجر به بحران در رابطه دو طرف می‌شود. این مقام ارشد اسرائیلی با اشاره به توافق هسته‌ای که توسط باراک اوباما، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، به امضا رسیده است، گفته اگر بایدن طرح اوباما را پیش بگیرد، هیچ‌چیزی برای گفت‌وگو با وی نداریم. دو ماه پیش هم سفیر عربستان در سازمان ملل متحد در سخنانی که بیانگر هراس کشور متبوعش از بازگشت دوباره «جو بایدن» به توافق هسته‌ای با ایران بود، اعلام کرد که بایدن خواهد فهمید که نیازمند یک توافق جدید با تهران است.
اظهارات آنتونی بلینکن، گزینه پیشنهادی جو بایدن برای هدایت وزارت امور خارجه به تردیدها درباره بازگشت فوری ایالات متحده به برجام پایان داد. او در اظهاراتی به صراحت رسیدن به چنین مقصدی را مسیری طولانی دانسته است. همچنین ایوریل هینز، گزینه مدیریت اطلاعات ملی بایدن صراحتا اعلام کرده است دولت جدید آمریکا برای بازگشت به توافق هسته‌ای زیر فشار نیست. این دو اظهار‌نظر از سوی مهم‌ترین اعضای کابینه بایدن را می‌توان پایانی بر خوش‌بینی بسیاری از فعالان سیاسی در داخل تلقی کرد؛ چراکه با توجه به تغییر اساسی در موقعیت منطقه و همچنین شرایط جدید ایالات متحده، عملا خواست‌های دولت بایدن متناسب با شرایط روز پیش برود که شاید کمترین شباهتی به فضای مذاکراتی دوره اوباما نداشته باشد. از طرفی آن زمان، مذاکرات هسته‌ای منتج به برجام دستور کار دولتی تازه‌نفس بود که اتفاقا با هدف به‌سرانجام‌رساندن همین مأموریت بر سر کار آمده بود اما این روزها این دولت واپسین روزهای عمر خود را می‌گذراند. به‌طور‌کلی تمامی متغیرهای وابسته و مستقل دچار تغییر و دگرگونی شده‌اند و عملا باید با این واقعیت کنار آمد که ایالات متحده به دنبال یک توافق جدید با محدودیت‌های بیشتر خواهد بود، از آن جمله نظارت همراه با محدودیت بر عملکرد تسلیحاتی موشکی و همچنین محدودیت‌های جدی منطقه‌ای مانند عدم حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی مانند حزب‌الله، حشدالشعبی و حوثی است. از آنجا که کف مطالبات آمریکا سقف امتیازات محال جمهوری اسلامی است، باید خود را برای یک پارادایم فرسایشی انتظار- امید آماده کنیم که هرچه جلوتر می‌رویم، امیدها نیز کم‌رنگ‌تر خواهد شد. مناسب‌تر است برای رهایی از این قاعده سراب‌گونه، خود را با رفتاری محاسبه‌گرانه برای دوره‌ای جدید آماده کنیم. آنچه مسلم است، با توجه به ماهیت دولت بایدن به‌عنوان یک دولت نهادگرا با دستور کار بازگشت به معاهدات و سازمان‌های بین‌المللی مانند معاهده پاریس، سازمان بهداشت جهانی و هم‌گرایی بیشتر با اتحادیه اروپا در صورت عدم پیشرفت مذاکرات برای رسیدن به یک توافق جامع مشترک درازمدت، قطعا خطر اجماع‌سازی با توجه به برخی پیشروی‌ها در تعهدات جمهوری اسلامی در حوزه هسته‌ای، به‌مراتب می‌تواند شرایط سخت‌تری از دوران تاریک ترامپ برای ما رقم بزند. شاید یکی دیگر از خطرات بالقوه تهدیدکننده برجام تقارن انتخابات ریاست‌جمهوری ایران و شروع به کار دولت بایدن باشد؛ چراکه عملا از فروردین‌ماه- مفروض به شروع جریان مذاکرات- با توقف تا زمان تعیین تکلیف دولت در ایران روبه‌رو خواهد شد. درست مانند زمان آغاز مذاکرات در سال 91 که با تغییر دولت در ایران هم‌زمان و برای همین متوقف شد؛ بنابراین به نظر می‌رسد با توجه به اظهارات مقامات آمریکایی و برخی اقدامات داخلی مانند مصوبه اخیر مجلس، گره کور توافق هسته‌ای را بیش‌از‌پیش محکم می‌کند و آینده این توافق را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد. گره کوری که طرف دیگر قرار‌داد برجام هم به شکل دیگری با آن روبه‌روست. عربستان و اسرائیل به احتمال قریب‌به‌یقین سنگ‌های محکمی جلوی پای بایدن خواهند انداخت. همین حالا اسرائیل به دولت جدید آمریکا در زمینه برجام هشدار داده و تلویحا تهدید کرده که ممکن است رابطه دو کشور دچار تنش‌هایی شود. تا جایی که به گزارش روزنامه تایمز اسرائیل، شبکه ۱۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی به نقل از یک مقام بلند‌پایه اسرائیلی گزارش داده که بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای منجر به بحران در رابطه دو طرف می‌شود. این مقام ارشد اسرائیلی با اشاره به توافق هسته‌ای که توسط باراک اوباما، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، به امضا رسیده است، گفته اگر بایدن طرح اوباما را پیش بگیرد، هیچ‌چیزی برای گفت‌وگو با وی نداریم. دو ماه پیش هم سفیر عربستان در سازمان ملل متحد در سخنانی که بیانگر هراس کشور متبوعش از بازگشت دوباره «جو بایدن» به توافق هسته‌ای با ایران بود، اعلام کرد که بایدن خواهد فهمید که نیازمند یک توافق جدید با تهران است.