خاك در چشم مردم پاشيدن!

روزنامه ایران، ارگان دولت، دو روز قبل تیتر زده بود: «واردات واکسن، عضویت در اجلاس شانگهای و توافق 25‌ساله با چین... بدون برجام، بدون FATF» و در توضیح نوشته بود «آنچه تحت عنوان وابستگی همه مسائل کشور به موضوع پذیرش FATF و برجام معرفی می‌شد، تنها یک دیوار ذهنی بوده که احتمالا مقاصد سیاسی یک جریان خاص را پیگیری می‌کرده است». به نوشته این روزنامه، این ذهنیت «خسارت اقتصادی و جانی و مالی به مردم وارد كرده است»؛ درحالی‌كه سه موفقیت «واردات واکسن، عضویت ایران در اجلاس شانگهای و اجرائی‌شدن سند همکاری 25‌ساله» در دولت سیزدهم بدون برجام و FATF حاصل شده است. از سه اقدام فوق، جز یكی (واردات واكسن)، هنوز تا ثمردهی كار و راه بسیاری دارند و اتفاقا به نظر تقریبا تمامی كارشناسان اقتصادی و سیاسی، ثمردهی آنها موكول به رفع تحریم‌ها و خارج‌شدن كشورمان از فهرست سیاه FATF است. نقل است فردی خود را از طبقه صدم یك ساختمان به پایین می‌اندازد و حدود طبقه 30، 40 با خود می‌گوید: تا حالاش كه خوب آمدم! پذیرفته‌شدن در یك پیمان و امضای یك قرارداد صرفا آغاز كار است و... و به‌راستی چطور ممكن است در جهان امروز، تصور حضور در پیمان‌های جهانی و منطقه‌ای یا عقد قرارداد با دومین قدرت اقتصادی جهان را داشت و منكر ضرورت رفع تنش و تحریم‌های بین‌المللی بود؟! اقتصاد تحریمی و فهرست سیاهی، اقتصاد بخور و نمیر است، نه اقتصاد رو به توسعه و پیشرفت؛ آن‌چنان‌كه شعار آن در برنامه‌های توسعه‌ای و منشور، افق و سیاست‌های راهبردی كشور آمده است. ایران به‌عنوان كشوری كه توانایی فرارفتن بسیار دارد و با یك درصد جمعیت جهان، حدود 9 درصد منابع، ذخایر و مزیت‌های اقتصادی جهان را در اختیار دارد، نباید در حد اقتصادهای بخور و نمیر سقوط كند! كشوری با توانمندی‌های بسیار از نیروی انسانی جوان، تحصیل‌كرده، باسواد و متخصص گرفته تا منابع عظیم انرژی و معدنی و موقعیت مهم و استراتژیك جغرافیایی و قابلیت‌های فرهنگی و تمدنی بالا و شاید كم‌نظیر و... نباید به اقتصاد بخور و نمیر افتخار كند! این تأسف وقتی عمیق‌تر می‌شود كه نام كشورهای كره‌جنوبی، تركیه و عربستان را در بین 20 كشور ثروتمند (جی‌20) مشاهده می‌كنیم؛ كشورهایی كه تا همین چند دهه قبل اقتصادی كوچك‌تر از اقتصاد ایران داشتند. اینكه چرا چنین شد و كشورمان نتوانست با وجود شایستگی‌های بسیارش مسیر توسعه را به درستی بپیماید و اكنون جزء این كلوپ و مجمع 20 كشور ثروتمند باشد، سؤالی بس مهم است. همه كارشناسان بر این امر تأكید دارند كه امر توسعه در هر جامعه‌ای با میزان تولید ثروت در آن جامعه نسبت دارد و ثروت‌آفرینی با امنیت و ثبات گره خورده است. تولید ثروت نیازمند ارتباط، تعامل و داد‌و‌ستد با جهان است كه این نیز از پاشنه‌های آشیل كشورمان در دهه‌های اخیر بوده است.

همین چندی پیش مؤسسه فریزر در گزارشی از شاخص آزادی اقتصادی، كشورمان را در ردیف 10 كشور بسته جهان (در كنار كشورهای جمهوری آفریقای مرکزی، جمهوری دموکراتیک کنگو، سوریه، جمهوری کنگو و...‌) در رتبه 160 قرار داد؛ شاخصی كه با درجه آزادی اقتصادی در حوزه‌های اندازه دولت، مقررات، آزادی تجارت بین‌المللی، پول قوی و سیستم حقوقی و حقوق مالکیت، سنجیده ‌می‌شود. در ارتباط تنگاتنگ با تعامل و ارتباط با جهان، بدون احترام به حقوق مالكیت و امنیت و اطمینان خاطر و امید به ثبات در آینده، كمتر امكان فعالیت مولد پایدار وجود دارد. كارآفرین، بنگاهدار و فعال صنعتی بدون اطمینان از برخورداری از حق مالكیت و مبادله و داشتن تصور و تصویر مثبت از آینده، كمتر اقدام به سرمایه‌گذاری مولد می‌كند و بدون این نوع سرمایه‌گذاری، ارتقای تولید و امكان توسعه بسیار ضعیف و پرهزینه و حركت آن عمدتا بر مدار دولت خواهد بود؛ مداری كه چندان قابل اتكا نیست. متأسفانه كشورمان در چند دهه اخیر عمدتا بر بستر اقتدار سنتی و دولت پدرسالار و ویژه‌پرور و روابطی دیوان‌سالارانه، آمرانه و متكی به درآمدهای نفتی و حقوق مالكیت و مبادله ضعیف و... قرار داشته و همواره مقهور همین روابط، مناسبات، اهداف و ابزار بوده و نتوانسته چارچوب قانونی مورد نیاز فعالیت مؤثر فعالان اقتصادی و كارآفرینان را تدارك کند. همین روش و منش مدیریت، بی‌اعتمادی و ترس از جهان خارج را ترویج و تثبیت كرده است كه نتیجه‌ای جز از بین رفتن فرصت‌های فوق‌العاده برای جهش اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران دربر نداشته است؛ ازدست‌دادن جایگاه قطب انرژی، حمل‌ونقل و گردشگری و... در منطقه و شاید در جهان و واگذاری این فرصت‌های تاریخی به همسایگان‌مان (قطر، امارات، تركیه و...). روزنامه ارگان دولت چه خوب بود به جای آن دو، سه موفقیت نیم‌بند و البته موفقیت‌های بزرگ دیگری مثل «پركشیدن صف‌ها»! (تیتر دیگر این روزنامه؛ «در حال حاضر به وفور مرغ و تخم‌مرغ در بازار وجود دارد و دیگر هیچ‌کس برای خرید این کالاها در صف نمی‌ماند»- قائم‌مقام وزیر صمت- 25/10) فرصت‌های تاریخی ازدست‌رفته در این سال‌ها برای توسعه و پیشرفت این كشور غنی و وسیع و مردم بااستعداد را فهرست می‌كرد كه بر اثر تحریم‌ها و تنش‌های جهانی از دست رفته‌اند تا حقیقت ماجرا و بیلان سود و زیان ملی بهتر مشخص شود؛ بیلانی كه یقینا اشك از چشم هر میهن‌پرستی سرازیر می‌كند و با خاك‌پاشیدن در چشم مردم نمی‌توان آن را پوشاند!

روزنامه ایران، ارگان دولت، دو روز قبل تیتر زده بود: «واردات واکسن، عضویت در اجلاس شانگهای و توافق 25‌ساله با چین... بدون برجام، بدون FATF» و در توضیح نوشته بود «آنچه تحت عنوان وابستگی همه مسائل کشور به موضوع پذیرش FATF و برجام معرفی می‌شد، تنها یک دیوار ذهنی بوده که احتمالا مقاصد سیاسی یک جریان خاص را پیگیری می‌کرده است». به نوشته این روزنامه، این ذهنیت «خسارت اقتصادی و جانی و مالی به مردم وارد كرده است»؛ درحالی‌كه سه موفقیت «واردات واکسن، عضویت ایران در اجلاس شانگهای و اجرائی‌شدن سند همکاری 25‌ساله» در دولت سیزدهم بدون برجام و FATF حاصل شده است. از سه اقدام فوق، جز یكی (واردات واكسن)، هنوز تا ثمردهی كار و راه بسیاری دارند و اتفاقا به نظر تقریبا تمامی كارشناسان اقتصادی و سیاسی، ثمردهی آنها موكول به رفع تحریم‌ها و خارج‌شدن كشورمان از فهرست سیاه FATF است. نقل است فردی خود را از طبقه صدم یك ساختمان به پایین می‌اندازد و حدود طبقه 30، 40 با خود می‌گوید: تا حالاش كه خوب آمدم! پذیرفته‌شدن در یك پیمان و امضای یك قرارداد صرفا آغاز كار است و... و به‌راستی چطور ممكن است در جهان امروز، تصور حضور در پیمان‌های جهانی و منطقه‌ای یا عقد قرارداد با دومین قدرت اقتصادی جهان را داشت و منكر ضرورت رفع تنش و تحریم‌های بین‌المللی بود؟! اقتصاد تحریمی و فهرست سیاهی، اقتصاد بخور و نمیر است، نه اقتصاد رو به توسعه و پیشرفت؛ آن‌چنان‌كه شعار آن در برنامه‌های توسعه‌ای و منشور، افق و سیاست‌های راهبردی كشور آمده است. ایران به‌عنوان كشوری كه توانایی فرارفتن بسیار دارد و با یك درصد جمعیت جهان، حدود 9 درصد منابع، ذخایر و مزیت‌های اقتصادی جهان را در اختیار دارد، نباید در حد اقتصادهای بخور و نمیر سقوط كند! كشوری با توانمندی‌های بسیار از نیروی انسانی جوان، تحصیل‌كرده، باسواد و متخصص گرفته تا منابع عظیم انرژی و معدنی و موقعیت مهم و استراتژیك جغرافیایی و قابلیت‌های فرهنگی و تمدنی بالا و شاید كم‌نظیر و... نباید به اقتصاد بخور و نمیر افتخار كند! این تأسف وقتی عمیق‌تر می‌شود كه نام كشورهای كره‌جنوبی، تركیه و عربستان را در بین 20 كشور ثروتمند (جی‌20) مشاهده می‌كنیم؛ كشورهایی كه تا همین چند دهه قبل اقتصادی كوچك‌تر از اقتصاد ایران داشتند. اینكه چرا چنین شد و كشورمان نتوانست با وجود شایستگی‌های بسیارش مسیر توسعه را به درستی بپیماید و اكنون جزء این كلوپ و مجمع 20 كشور ثروتمند باشد، سؤالی بس مهم است. همه كارشناسان بر این امر تأكید دارند كه امر توسعه در هر جامعه‌ای با میزان تولید ثروت در آن جامعه نسبت دارد و ثروت‌آفرینی با امنیت و ثبات گره خورده است. تولید ثروت نیازمند ارتباط، تعامل و داد‌و‌ستد با جهان است كه این نیز از پاشنه‌های آشیل كشورمان در دهه‌های اخیر بوده است.

همین چندی پیش مؤسسه فریزر در گزارشی از شاخص آزادی اقتصادی، كشورمان را در ردیف 10 كشور بسته جهان (در كنار كشورهای جمهوری آفریقای مرکزی، جمهوری دموکراتیک کنگو، سوریه، جمهوری کنگو و...‌) در رتبه 160 قرار داد؛ شاخصی كه با درجه آزادی اقتصادی در حوزه‌های اندازه دولت، مقررات، آزادی تجارت بین‌المللی، پول قوی و سیستم حقوقی و حقوق مالکیت، سنجیده ‌می‌شود. در ارتباط تنگاتنگ با تعامل و ارتباط با جهان، بدون احترام به حقوق مالكیت و امنیت و اطمینان خاطر و امید به ثبات در آینده، كمتر امكان فعالیت مولد پایدار وجود دارد. كارآفرین، بنگاهدار و فعال صنعتی بدون اطمینان از برخورداری از حق مالكیت و مبادله و داشتن تصور و تصویر مثبت از آینده، كمتر اقدام به سرمایه‌گذاری مولد می‌كند و بدون این نوع سرمایه‌گذاری، ارتقای تولید و امكان توسعه بسیار ضعیف و پرهزینه و حركت آن عمدتا بر مدار دولت خواهد بود؛ مداری كه چندان قابل اتكا نیست. متأسفانه كشورمان در چند دهه اخیر عمدتا بر بستر اقتدار سنتی و دولت پدرسالار و ویژه‌پرور و روابطی دیوان‌سالارانه، آمرانه و متكی به درآمدهای نفتی و حقوق مالكیت و مبادله ضعیف و... قرار داشته و همواره مقهور همین روابط، مناسبات، اهداف و ابزار بوده و نتوانسته چارچوب قانونی مورد نیاز فعالیت مؤثر فعالان اقتصادی و كارآفرینان را تدارك کند. همین روش و منش مدیریت، بی‌اعتمادی و ترس از جهان خارج را ترویج و تثبیت كرده است كه نتیجه‌ای جز از بین رفتن فرصت‌های فوق‌العاده برای جهش اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران دربر نداشته است؛ ازدست‌دادن جایگاه قطب انرژی، حمل‌ونقل و گردشگری و... در منطقه و شاید در جهان و واگذاری این فرصت‌های تاریخی به همسایگان‌مان (قطر، امارات، تركیه و...). روزنامه ارگان دولت چه خوب بود به جای آن دو، سه موفقیت نیم‌بند و البته موفقیت‌های بزرگ دیگری مثل «پركشیدن صف‌ها»! (تیتر دیگر این روزنامه؛ «در حال حاضر به وفور مرغ و تخم‌مرغ در بازار وجود دارد و دیگر هیچ‌کس برای خرید این کالاها در صف نمی‌ماند»- قائم‌مقام وزیر صمت- 25/10) فرصت‌های تاریخی ازدست‌رفته در این سال‌ها برای توسعه و پیشرفت این كشور غنی و وسیع و مردم بااستعداد را فهرست می‌كرد كه بر اثر تحریم‌ها و تنش‌های جهانی از دست رفته‌اند تا حقیقت ماجرا و بیلان سود و زیان ملی بهتر مشخص شود؛ بیلانی كه یقینا اشك از چشم هر میهن‌پرستی سرازیر می‌كند و با خاك‌پاشیدن در چشم مردم نمی‌توان آن را پوشاند!