رقابت در اوکراین؛ اجماع در برجام
احمد وخشیته .استادیار دانشگاه دوستی ملل روسیه
سال ۲۰۲۲ با مذاکرات پیاپی مسکو و غرب درخصوص اوکراین آغاز شد؛ مذاکرات سه‌‌گانه‌ای میان روسیه با ایالات متحده، ناتو و سازمان امنیت و همکاری اروپا که به نظر می‌رسد روزنه امید برای ادامه گفت‌وگوها در مسیر مسکو-واشنگتن بیشتر است؛ ازاینرو با وجود مواضع تند جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید و واکنش‌های قاطع ماریا زاخارووا، سخنگوی وزرات خارجه روسیه، شاهد گفت‌وگوی تلفنی سه‌شنبه هفته گذشته میان سرگئی لاوروف و آنتونی بلینکن بودیم که به دیدار روز جمعه وزرای خارجه دو کشور در ژنو منتهی شد. به نظر می‌رسد مهم‌ترین نکته این دیدار تلاش طرفین برای حل‌وفصل بحران اوکراین از مسیر دیپلماسی است؛ چرا‌که منازعه نظامی قطعا بدترین سناریوی پیش‌روی کرملین است که درگیر بحران‌های متعددی در خارج نزدیک خود است و از سویی گزینه مطلوب غرب نیز فشار حداکثری سیاسی برای مهار آنچه توسعه‌طلبی مسکو می‌خواند، است.
لاوروف در این دیدار نگرانی‌های روسیه را مشخصا بیان کرد و خواستار تضمین از سمت واشنگتن شد که گفته می‌شود طرف آمریکایی قرار است پاسخ را مکتوب اعلام کند و در هفته پیش‌رو وزرای خارجه دو کشور بار دیگر بر‌اساس آن دیدار و گفت‌وگو کنند. موضوع تضمین‌های امنیتی در دیدار چند‌ساعته دهم ژانویه میان ریابکوف و شرمن در ژنو نیز مطرح شده بود. در واقع اصطکاک طرفین به خوانش متفاوت آنها بر‌اساس پیشینه تاریخی دو کشور در زمان جنگ سرد بازمی‌گردد؛ واشنگتن سناریوهایی را مطرح می‌کند که روسیه آماده حمله به اوکراین است؛ از سوی دیگر مسکو وضعیت جمعیت غیر‌نظامی در اوکراین را با زمان اشغال نازی‌ها در جریان جنگ جهانی دوم مقایسه می‌کند.
دراینمیان یک تعارض منافع جدی وجود دارد که شرایط گفت‌وگو را پیچیده کرده است: کاخ سفید بر سیاست درهای باز ناتو تأکید دارد و کرملین معتقد است که ناتو به دنبال گسترش نفوذ خود در خارج نزدیک روسیه است؛ اما با وجود این تضاد منافع در اروپای شرقی و مشخصا اوکراین که هریک از طرفین تلاش می‌کنند از مسیر مذاکره مستقیم به منافع حداکثری خود دست یابند، رئیس‌جمهوری ایران عازم مسکو شد؛ سفری که رسانه‌های روسی از ماه پیش علت اصلی آن را موضوع برجام عنوان کردند تا نتیجه گفت‌وگوهای میان روسیه و آمریکا درخصوص برنامه هسته‌ای ایران به اطلاع ابراهیم رئیسی برسد. موضوعی که دو نکته در آن نهفته است: نخست خط میانجی مسکو میان تهران و واشنگتن و از سوی دیگر اجماع روسیه و آمریکا در قبال احیای برجام. نکته‌ای که نمایش سیاست خارجی چند‌بردار کشورهایی است که بر‌اساس واقع‌گرایی، منافع خود را دنبال می‌کنند. ذیل همین نگاه می‌توان به مذاکرات روز پنجشنبه الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه پوتین با محمد بن‌سلمان در ریاض نیز توجه داشت؛ دیداری درخصوص آخرین تحولات منطقه و راهکارهای تقویت روابط که هم‌زمان با سفر رئیسی به مسکو انجام شد.
دراینمیان مسکو به دنبال حفظ موازنه تهدید در خاورمیانه با تأکید بر نظم منطقه‌ای است و ازاینرو لازم است برنامه هسته‌ای ایران کنترل شود و این درست همان نقطه اشتراک کرملین و کاخ سفید است. واشنگتن که اولویت اصلی‌اش تمرکز در آسیاپاسیفیک با هدف مهار چین است، تمایلی به آشفتگی در غرب آسیا ندارد و او نیز احیای برجام را بهترین گزینه می‌داند؛ ازاینرو گزاف نیست اگر بگوییم مسکو و واشنگتن نقش پلیس خوب - پلیس بد را در مذاکرات ایفا می‌کنند؛ یکی دولت انقلابی را ترغیب به مذاکره می‌کند و دیگری با اهرم زمان به تهران فشار می‌آورد.
همه چیز مشخص است؛ تهران به واسطه سیاست خارجی مبتنی بر یک‌جانبه‌گرایی و رویکرد اتلاف وقت، شانس کمتری در چانه‌زنی در مذاکرات برای دستیابی به منافع حداکثری مبتنی بر منافع ملی ایران دارد؛ موضوعی که به نظر می‌رسد در دور ششم مذاکرات برجام زمان طلایی برای تهران بود.
بدون‌شک یکی از مهم‌ترین اصول در هر مذاکره‌ای این است که هریک از طرفین برای رسیدن به خواسته‌های‌شان امتیازاتی بدهند تا منافعی کسب کنند؛ اما هنر دیپلماسی این است که چه میزان امتیاز بدهند و به چه مقدار منافع دست یابند. روز جمعه بلینکن در حاشیه گفت‌وگوهای اوکراین از همتای روس خود خواست که از نفوذش بر ایران در قبال احیای برجام استفاده کند؛ پس همین موضوع نیز می‌تواند یک امتیاز در مذاکرات اوکراین به شمار آید.
سال ۲۰۲۲ با مذاکرات پیاپی مسکو و غرب درخصوص اوکراین آغاز شد؛ مذاکرات سه‌‌گانه‌ای میان روسیه با ایالات متحده، ناتو و سازمان امنیت و همکاری اروپا که به نظر می‌رسد روزنه امید برای ادامه گفت‌وگوها در مسیر مسکو-واشنگتن بیشتر است؛ ازاینرو با وجود مواضع تند جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید و واکنش‌های قاطع ماریا زاخارووا، سخنگوی وزرات خارجه روسیه، شاهد گفت‌وگوی تلفنی سه‌شنبه هفته گذشته میان سرگئی لاوروف و آنتونی بلینکن بودیم که به دیدار روز جمعه وزرای خارجه دو کشور در ژنو منتهی شد. به نظر می‌رسد مهم‌ترین نکته این دیدار تلاش طرفین برای حل‌وفصل بحران اوکراین از مسیر دیپلماسی است؛ چرا‌که منازعه نظامی قطعا بدترین سناریوی پیش‌روی کرملین است که درگیر بحران‌های متعددی در خارج نزدیک خود است و از سویی گزینه مطلوب غرب نیز فشار حداکثری سیاسی برای مهار آنچه توسعه‌طلبی مسکو می‌خواند، است.
لاوروف در این دیدار نگرانی‌های روسیه را مشخصا بیان کرد و خواستار تضمین از سمت واشنگتن شد که گفته می‌شود طرف آمریکایی قرار است پاسخ را مکتوب اعلام کند و در هفته پیش‌رو وزرای خارجه دو کشور بار دیگر بر‌اساس آن دیدار و گفت‌وگو کنند. موضوع تضمین‌های امنیتی در دیدار چند‌ساعته دهم ژانویه میان ریابکوف و شرمن در ژنو نیز مطرح شده بود. در واقع اصطکاک طرفین به خوانش متفاوت آنها بر‌اساس پیشینه تاریخی دو کشور در زمان جنگ سرد بازمی‌گردد؛ واشنگتن سناریوهایی را مطرح می‌کند که روسیه آماده حمله به اوکراین است؛ از سوی دیگر مسکو وضعیت جمعیت غیر‌نظامی در اوکراین را با زمان اشغال نازی‌ها در جریان جنگ جهانی دوم مقایسه می‌کند.
دراینمیان یک تعارض منافع جدی وجود دارد که شرایط گفت‌وگو را پیچیده کرده است: کاخ سفید بر سیاست درهای باز ناتو تأکید دارد و کرملین معتقد است که ناتو به دنبال گسترش نفوذ خود در خارج نزدیک روسیه است؛ اما با وجود این تضاد منافع در اروپای شرقی و مشخصا اوکراین که هریک از طرفین تلاش می‌کنند از مسیر مذاکره مستقیم به منافع حداکثری خود دست یابند، رئیس‌جمهوری ایران عازم مسکو شد؛ سفری که رسانه‌های روسی از ماه پیش علت اصلی آن را موضوع برجام عنوان کردند تا نتیجه گفت‌وگوهای میان روسیه و آمریکا درخصوص برنامه هسته‌ای ایران به اطلاع ابراهیم رئیسی برسد. موضوعی که دو نکته در آن نهفته است: نخست خط میانجی مسکو میان تهران و واشنگتن و از سوی دیگر اجماع روسیه و آمریکا در قبال احیای برجام. نکته‌ای که نمایش سیاست خارجی چند‌بردار کشورهایی است که بر‌اساس واقع‌گرایی، منافع خود را دنبال می‌کنند. ذیل همین نگاه می‌توان به مذاکرات روز پنجشنبه الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه پوتین با محمد بن‌سلمان در ریاض نیز توجه داشت؛ دیداری درخصوص آخرین تحولات منطقه و راهکارهای تقویت روابط که هم‌زمان با سفر رئیسی به مسکو انجام شد.
دراینمیان مسکو به دنبال حفظ موازنه تهدید در خاورمیانه با تأکید بر نظم منطقه‌ای است و ازاینرو لازم است برنامه هسته‌ای ایران کنترل شود و این درست همان نقطه اشتراک کرملین و کاخ سفید است. واشنگتن که اولویت اصلی‌اش تمرکز در آسیاپاسیفیک با هدف مهار چین است، تمایلی به آشفتگی در غرب آسیا ندارد و او نیز احیای برجام را بهترین گزینه می‌داند؛ ازاینرو گزاف نیست اگر بگوییم مسکو و واشنگتن نقش پلیس خوب - پلیس بد را در مذاکرات ایفا می‌کنند؛ یکی دولت انقلابی را ترغیب به مذاکره می‌کند و دیگری با اهرم زمان به تهران فشار می‌آورد.
همه چیز مشخص است؛ تهران به واسطه سیاست خارجی مبتنی بر یک‌جانبه‌گرایی و رویکرد اتلاف وقت، شانس کمتری در چانه‌زنی در مذاکرات برای دستیابی به منافع حداکثری مبتنی بر منافع ملی ایران دارد؛ موضوعی که به نظر می‌رسد در دور ششم مذاکرات برجام زمان طلایی برای تهران بود.
بدون‌شک یکی از مهم‌ترین اصول در هر مذاکره‌ای این است که هریک از طرفین برای رسیدن به خواسته‌های‌شان امتیازاتی بدهند تا منافعی کسب کنند؛ اما هنر دیپلماسی این است که چه میزان امتیاز بدهند و به چه مقدار منافع دست یابند. روز جمعه بلینکن در حاشیه گفت‌وگوهای اوکراین از همتای روس خود خواست که از نفوذش بر ایران در قبال احیای برجام استفاده کند؛ پس همین موضوع نیز می‌تواند یک امتیاز در مذاکرات اوکراین به شمار آید.