مهاجرت رشته‌های فنی و مهندسی، چراغ خاموش و بی سر و صدا انجام می‌شود
در میانه «مهاجرت توده‌وار»
آذر امسال نشریه فایننشنال‌تایمز اعلام کرد که ایران بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ با افزایشی ۱۴۱ درصدی، سریع‌ترین رشد نرخ مهاجرت را در جهان داشته.
آذر امسال نشریه فایننشنال‌تایمز اعلام کرد که ایران بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ با افزایشی ۱۴۱ درصدی، سریع‌ترین رشد نرخ مهاجرت را در جهان داشته. به گفته این نشریه، این رقم از ۴۸ هزار نفر در سال ۲۰۲۰ به ۱۱۵ هزار نفر در ۲۰۲۱ رسیده و ایران به مرحله «مهاجرت دسته جمعی کنترل نشده» رسیده است. این در حالی است که پیش از اعلام این نشریه هم بارها آمارهای ریز و درشت از مهاجرت ایرانی ها به سایر کشورها منتشر شده‌است.
مردم ایران وارد مرحله «مهاجرت گروهی کنترل نشده» شده‌اند
مهاجرت اقشار مختلف ایران از پزشک و پرستار گرفته تا نیروهای کاری ساده و ماهر به خارج از کشور هر روز ابعاد تازه‌تری پیدا می‌کند. داده‌های آماری رصدخانه مهاجرت هم از افزایش شمار مهاجرت‌ها خبر می‌دهند و هم سرعت فزاینده آن در سال‌های اخیر را آشکار می‌کند. طبق داده‌های آماری رصدخانه مهاجرت ایرانیان، افزایش شدید درخواست‌های ایرانیان برای پناهندگی و ویزاهای دانشجویی و کار در خارج از کشور باعث شده که ایران در حال گذراندن مرحله «مهاجرت گروهی کنترل‌نشده» باشد.
وضعیت بغرنج مهاجرت
آنطور که بهرام صلواتی می‌گوید: قبلا فرزندان (مهاجر) در یک دوره‌ای برمی‌گشتند تا به کشور کمک و خدمت کنند. حالا اما در جامعه، فرزندان را می‌فرستند تا پدر و مادر هم به آنها بپیوندند. در واقع با این مدل، یک ایران فراسرزمینی شکل می‌گیرد. رتبه ایران از نظر رقابت‌پذیری برای استعدادها در سال ۲۰۲۲ از میان ۱۳۴ کشور، ۱۱۲ بود، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۱۱۶ رسید. سال ۱۳۹۹ برای اولین بار گفتیم برای مهاجرت «توده‌وار» آماده باشید. اکنون وسط این مهاجرت «توده‌وار» هستیم؛ چراکه دیر واکنش نشان می‌دهیم، همچنین به دلیل فقدان سیاست‌ها برنامه‌های منسجم و نهاد متولی رسمی، موضوع مهاجرت سرمایه‌های انسانی کشور بغرنج‌تر و بی‌برنامه‌تر از همیشه است.
آمار دقیقی از مهاجرت رشته‌های فنی و مهندسی نداریم
در همین رابطه حسن هاشمی، رئیس سابق سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور در گفت‌و‌گو با «شبکه شرق» می‌گوید: هر روز آمار تازه‌ای درباره مهاجرت نخبگان رشته‌های مختلف می‌شنویم. معمولا این خبرها درباره گروه شغلی پزشکان و پرستاران پررنگ‌تر است و به دلیل حساسیت موضوعات سلامت و درمان، توجه بیشتری به این حوزه جلب می‌شود. در رشته‌های فنی و مهندسی هم آمار تجمیع شده و قطعی‌ای از میزان مهاجرت‌ها نداریم. نکته اینجاست که بحران ناشی از این مهاجرت یک باره و پر سر و صدا نیست، بلکه به صورت چراغ خاموش بالا می‌رود و تبعاتش به مرور زمان مشخص می‌شود. به هرحال ما می‌دانیم که میزان مهاجرت نخبگان رشته‌های مهندسی تشدید شده و کسی نمی‌تواند آن را انکار کند.
4 میلیون ایرانی در کشورهای دیگر ساکن هستند
او همچنین می‌گوید: آمارها نشان می‌دهد که بیش از 4 میلیون ایرانی در سایر کشورها زندگی می‌کنند و تقریبا در تمامی قاره‌ها و اکثر کشورهای جهان، حضور دارند. نکته مهم این است که عمده این مهاجران ایرانی، افراد موفقی در کسب و کارهای خود در خارج از کشور هستند و تعداد قابل توجهی از آنها هم در حوزه های تخصصی خود، سرآمد و صاحب نام هستند. این خروجی فقط در حوزه علمی به چشم نمی‌آید و در عرصه ورزش هم می‌بینیم که لژیونرها مورد توجه سایر کشورها قرار می‌گیرند و موفقیت آنها به چشم می‌آید. همه این عوامل باعث می‌شود که مهاجرت کردن برای نخبگان داخل کشور، به عنوان یک سکوی موفقیت قلمداد شود و آن را به عنوان یک هدف دنبال کنند.
ترجیح جوانان مهاجرت است
آنطور که هاشمی می‌گوید: ضعف‌ها، کاستی‌ها و چالش‌هایی که در ایران وجود دارد و نخبگان با آن مواجه‌اند، میل به ماندن در کشور را کاهش می‌دهد. نتایج نظرسنجی‌ها هم این موضوع را تایید می‌کنند. بر اساس نظرسنجی اخیر موسسه «استاسیس » حدود ۶۸ درصد از ایرانی‌ها و همچنین ۷۷ درصد از پاسخ‌دهندگان در گروه سنی ۱۸ تا ۲۹ سال با این عبارت که «جوان‌ها ترجیح می‌دهند به جای زندگی در ایران، به خارج از کشور مهاجرت کنند»، موافق بوده‌اند.
مهاجرت داخلی، بحرانی که دیده نمی‌شود
به گفته هاشمی از کل مهاجرت‌های سالانه کشور فقط ۳ درصد سهم مهاجرت به خارج از کشور است و ۹۷ درصد دیگر، مهاجرت داخلی است که کمتر به آن توجه می‌شود. به دلیل تمرکزگرایی شکل گرفته در کشور و پراکندگی نامناسب امکانات و خدمات، طبق گزارش رسمی مرکز پژوهش‌های مجلس، طی سه دهه اخیر سالانه یک میلیون مهاجرت داخلی در کشور داشته‌ایم. متاسفانه اکثر استان‌های کشور با این مشکل مواجه‌اند و در جمع استان‌های مهاجرفرست قرار می‌گیرند. طبیعتا مقصد بیشتر مهاجران داخلی شهری مانند تهران است که همه امکانات و خدمات در آن متمرکز شده.
مهاجرت خارجی، گام بعدی مهاجرت داخلی است
او در انتها می‌گوید: اتفاقی که افتاده این است که متخصصان، نخبگان و حتی شرکت‌ها به تهران مهاجرت می‌کنند تا شاید بتوانند شرایط بهتری داشته باشند در صورتی که طبق تحلیل‌های انجام شده، با یک ریسک ۷۰ درصدی مواجه می‌شوند و فقط حدود ۲ درصدشان شانس موفقیت دارند. خروجی این اتفاق، شکست اکثریت افراد و شرکت‌های مهاجر است. از سوی دیگر، چون بازگشت به شهر و استان مبدا هم به نوعی برای آنها شکست محسوب می‌شود، در گام بعدی مهاجرت به خارج از کشور را انتخاب می‌کنند.
